Basın İş Kanunu olarak isimlendirilen 5953 sayılı Basın Mesleğinde Çalışanlarla Çalıştıranlar Arasındaki Münasebetlerin Tanzimi Hakkında Kanun’a (Kısaca Basın İş Kanunu -BİK-) göre “Türkiye Cumhuriyeti sınırları içerinde yayınlanan gazete, mevkute ile fotoğraf ve haber ajanslarında her türlü fikir ve sanat işlerinde çalışan ve İş K.’daki işçi tanımı dışında kalan kişilere ve bunların işverenlerine BİK’nun uygulanacağı, m. 1/2’de de BİK kapsamında ücret karşılığı fikir ve sanat işlerinde çalışanların da gazeteci olarak kabul edileceği düzenlenmiştir.

Kanunun ifadesinden de anlaşılacağı üzere, gazeteci kavramı detaylı bir şekilde tanımlanmamıştır. Bu itibarla bir gazetecinin BİK kapsamında korunması için, Türkiye Cumhuriyeti sınırları içerisinde yayınlanan gazete, mevkute ile fotoğraf ve haber ajansında çalışması, yapılan işin fikir ve sanat işi olması, İş Kanunundaki işçi tanımı dışında kalması ve çalışmasının karşılığında ücret alması gerekmektedir. Ayrıca gazeteci olarak kabul edilmek için basın kartına sahip olmak ya da meslek birliğine kaydolmak zorunluluğu bulunmadığı gibi basın kartına sahip olmak, bu kişinin mutlaka BİK’na tabi olduğu anlamına gelmemektedir.

Bu bağlamda Basın İş Kanunu kapsamında gazeteci sayılmanın koşulları şu şekildedir.

1. Türkiye Cumhuriyeti sınırları içerisinde yayınlanan gazete, mevkute, fotoğraf ve haber ajansı olarak kabul edilen işyerlerinden birinde çalışılması,
2. Yapılan işin fikir ve sanat işi olması,
3. Ücret karşılığı basın iş sözleşmesiyle çalışılması,
4. İş Kanunu kapsamında işçi sayılmamasıdır.

Basın İş Kanunu’na tabi çalışanlara tanınan imtiyazlar

1. İŞ SÖZLEŞMESİ: İş akdinin yazılı yapılması mecburidir.
2. TERFİ HAKKI: İki yıl gazetede çalışmış olan gazeteci terfie hak kazanır. Terfi sözleşmede tespit edilen yüzde nispetinde yapılır.
3. KIDEM HAKKI: Meslekte en az beş yıl çalışmış olan gazetecilere kıdem hakkı tanınır.
4. İŞ SÖZLEŞMESİNİN FESHİ:

• Gazeteci en az bir ay evvel işyerine yazılı ihbarda bulunmak suretiyle iş akdini her zaman feshedebilir.
• 3 Aylık deneme süresi sonunda ihbarsız ve tazminatsız fesih imkânı vardır.

5. BAŞKA BİR İŞTE ÇALIŞMA: Gazeteci işverenle yaptığı mukavelede aksi zikredilmediği takdirde dışarıda, basınla alâkası olsun veya olmasın, başka bir iş yapmakta serbesttir.

6. ÜCRET:

• Kararlaştırılan ücret, her ay peşin olarak ödenir.
• Sözleşme müddeti sona ermeden önce kendisine atfedilebilecek bir kusuru olmaksızın işine son verilen gazeteci, peşin almış olduğu ücretin henüz işlememiş bulunan kısmını iade etmeye mecbur tutulamaz.
• Gazeteci, mukavele hükümleri dışında olarak işveren tarafından verilen işler veya sipariş edilen veya yayınlanması kabul edilen yazılar için ayrıca ücrete hak kazanır. Bu işlerle ilgili ilave ücretlerin sigorta primlerinin ödenmesi mecburidir.

7. İKRAMİYE: Gazeteciler her hizmet yılı sonunda işverenin sağladığı kârın emeklerine düşen nispi karşılığı olarak asgari birer aylık ücret tutarında ikramiye alırlar.
8. ASKERLİK:

• Gazeteci askerlik görevini yerine getirirken iş sözleşmesi askıya alınmaktadır.
• Talim veya manevra nedeniyle silah altına alınan gazeteci bu müddet zarfında ücret hakkını muhafaza eder. Ancak, yedek subay olarak veya sair suretlerle askeri hizmet karşılığı aylık alan gazetecinin almakta bulunduğu bu aylık kendi işinden aldığı ücretten az ise, işveren, gazeteciye yalnız aradaki farkı ödemekle mükelleftir. Eğer bu ücret işverenden aldığı ücrete eşit veya üstünde ise bu durumda işverenin ücret ödeme yükümlülüğü bulunmamaktadır. Basın iş sözleşmesinin belirli ya da belirsiz süreli olup olmadığı dikkate alınmaksızın gazetecinin talim veya manevra nedeniyle askere gitmesi halinde sözleşmesi feshedilemez.
• Kısmı veya umumi seferberlik dolayasıyla silah altına alınan gazeteci hakkında üç ay boyunca ücret ödenir. İşveren bu süre geçmeden iş akdini feshedemez.
• İlk muvazzaf askerlik hizmeti için silah altına alınan gazeteciye normal askerlik müddetince son aldığı ücret yarı nispetinde ödenir. Normal askerlik süresinin, gazetecinin ceza alması veya terhisin ötelenmesi nedeniyle uzaması halinde işverenin ücret ödeme zorunluluğu olmayacaktır. İşveren bu süre geçmeden iş akdini feshedemez. Ancak gazeteci askerlik nedeniyle iş akdini feshederse kıdem tazminatına hak kazanamaz.

 

9. HAMİLELİK:

• Gazeteci, gebeliğinin 7. ayından, doğumun gerçekleştiği tarihi takip eden 2. ayının sonuna dek geçen sürede izinli kabul edilmekte ve bu dönemde son ücretinin yarısına hak kazanmaktadır.
• Doğumun gerçekleşmemesi veya ölü doğum durumunda ise bu hallerden birinin gerçekleşmesinden başlayarak kadın gazeteci 1 ay boyunca son ücretinin yarısını almaya devam edecektir.

 

10. HÜRRİYETİN SINIRLANDIRILMASI:

• Çalıştığı mevkutedeki bir yayın nedeniyle gazetecinin özgürlüğü sınırlandırılırsa, bu durum devam ettiği sürece ücreti ödenmeye devam edecektir; meğerki gazetecinin hürriyetinin sınırlanmasına neden olan yayın, gazeteci tarafından sorumlu müdürün veya mevkute sahibinin haberi olmaksızın yapılmış/yaptırılmış olsun ya da sorumlu müdürün incelemesinden geçmiş yayına eklemeler, çıkartmalar vb. değişiklikler yapılması neticesinde özgürlüğü sekteye uğramış olsun.
• Hürriyeti sınırlandırılmış olan gazeteci, iş görme edimini ifa edemediği dönemde, bağlı bulunduğu kadroya uygulanan toplu ücret artışlarından da yararlanacaktır.
• Hürriyetin sınırlandırılması gazetecinin o mevkuteden ayrılmasından sonra vukua gelmişse, gazetecinin bahsi geçen mevkuteden son aldığı ücreti miktarındaki tazminat hürriyeti sınırlandırıldığı müddetçe her ay yayının yapılmış olduğu mevkute sahibi tarafından ödenir.

11. YAYIN TATİLİ NEDENİYLE ÜCRET

Her ne sebeple olursa olsun yayını tatil edilen bir mevkutede çalışan gazetecilere, yayının tatil edildiği tarihten itibaren 2 ay müddetle ücretlerinin ödenmesine devam edilir, ayrıca bu gazetecilerin yasal tazminatları ödenir.

12. ÖLÜM HALİNDE

Gazetecinin ölümü sebebiyle iş akdinin sona ermesi halinde, eşi ve çocuklarına ve bunlar bulunmadığı takdirde geçiminden sorumlu ailesine müteveffanın aylık ücretinin üç mislinden az olmamak üzere, kıdem hakkı tutarında ölüm tazminatı verilir.

13. ÇALIŞMA SÜRELERİ

• Günlük iş müddeti, gece ve gündüz devrelerinde sekiz saattir. Bu sürenin aşılması ulusal bayram, genel tatiller ve hafta tatilinde çalışılması fazla saatlerde çalışma sayılır.
• Pazar gününden başka bir gün hafta tatili yapan gazeteci pazar günü fazla mesai yapmış sayılmaz.
• Her bir fazla çalışma saati için verilecek ücret, normal çalışma saati ücretinin %50 fazlasıdır. Fazla çalışmanın saat 24:00’dan sonraya denk gelen kısımları için ödenecek ücret normal saat ücretinin bir katıdır.
• Fazla saatlerin hesabında, yarım saatten az olan müddetler yarım saat, fazlası ise bir saat sayılır.
• Fazla saatlerde çalışma ücretlerini parça başına veya yapılan iş miktarına göre alan gazetecilere yaptırıldığı takdirde dahi bu kimselerin fazla saatlere tekabül eden ücretlerini bu esaslara göre ödenir.
• Fazla çalışmalara ait ücretin, müteakip ücret tediyesiyle birlikte ödenmesi mecburidir.
• Fazla mesai günde 3 saati geçemez.
• Ücret yerine fazla çalışılan süre için dinlenme hakkı verilmesi mümkün değildir.

14. HAFTA TATİLİ

Her altı günlük fiili çalışmayı müteakip gazeteciye bir günlük ücretli dinlenme izni verilmesi mecburidir. Gazetecinin vazifesi devamlı gece çalışmasının gerektirdiği hallerde hafta tatili iki gündür.

15. DOĞUM, EVLİLİK VE ÖLÜM HALİNDE

Gazeteci, çocuğu dünyaya geldiği zaman üç, eşi veya çocuğu, anası veya babası öldüğü zaman dört; çocuğu evlendiği, kardeşi, büyükanne veya büyükbabası veya torunu öldüğü zamanlar iki gün olağanüstü ücretli izine hak kazanır. Bu izinler senelik izinden sayılmaz.

16. YILLIK İZİN

Günlük bir mevkutede çalışan bir gazeteciye, en az bir yıl çalışmış olmak şartıyla, yılda dört hafta tam ücretli izin verilir. Gazetecilik mesleğindeki hizmeti on yıldan yukarı olan bir gazeteciye, altı hafta ücretli izin verilir. Gazetecinin kıdemi aynı gazetedeki hizmetine göre değil meslekteki hizmet süresine göre hesaplanır. Günlük olmayan mevkutelerde çalışan gazetecilere her altı aylık çalışma devresi için iki hafta ücretli izin verilir.

Görüldüğü gibi Basın İş Kanunu’nda gazetecilerle ilgili dar bir düzenlemeye yer verilmiş, İş Kanunu’na tabi işçilerden farkı imtiyazlar tanınmıştır. Ancak Basın İş Kanunu’nun geniş kapsamlı olmaması uygulamada farklı kararlar ortaya çıkabilmesine sebep olmaktadır. Bu nedenle Basın iş Kanunu kapsamına giren bir hukuki ihtilafta hem Basın İş Kanunu’nun hem de İş Kanunu’nun birlikte değerlendirilmesi önemlidir.